Władza najlepiej sprawdza charakter człowieka, jak twierdził jeden z najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji, Arystoteles. Czy podążając tym tropem, każdy nadaje się na przywódcę i czy przewodzenia można się nauczyć? A może tylko nieliczne jednostki są obdarzone specyficznymi cechami, umożliwiającymi pełnienie funkcji dobrego lidera?

Istotą władzy jest kontrola różnego rodzaju zasobów. Nie tylko fizycznych, ale także niematerialnych, takich jak np. informacje, umiejętności, możliwość podejmowania decyzji czy aprobata społeczna i uznanie (Magee i Galinsky, 2008; za: Wojciszke, 2001). Poszczególne zasoby muszą być cenione przez ogół społeczeństwa. To warunek. Wówczas stają się niewystarczającą i nie dla wszystkich dostępną wartością. W naturze rzadko się zdarza, aby każdy miał wszystkiego po równo, dlatego asymetryczna kontrola dóbr stanowi podstawę władzy. Musisz pamiętać, że to, co w jednych okolicznościach stanowi fundament władzy, w innych nie ma żadnego znaczenia. Przykładowo, w afrykańskim kraju, w którym panuje susza, woda jest towarem deficytowym, dlatego też mocno pożądanym. W państwach europejskich, gdzie każdy swobodnie może odkręcić kran i nalać wodę do szklanki, nikt nie zwraca na nią większej uwagi. W pierwszym przypadku osoba reglamentująca wodę trzyma w rękach władzę nad wartością trudno dostępną, w ograniczonej ilości, a przede wszystkim cenioną przez innych. W przypadku drugim mamy do czynienia z zasobem egalitarnym i łatwo dostępnym, będącym dla wielu osób wartością osiągalną.

Niemniej ważną cechą władzy jest to, że istnieje ona jedynie w relacjach społecznych. Można o niej mówić tylko w przypadku interakcji co najmniej dwóch osób. Jedna zostaje przywódcą, a druga podwładnym. Przykładowo w sytuacji, w której dziecko ma nieograniczony dostęp do pudełka z ciastkami, bez przeszkód sięga po smakołyk, gdy najdzie je na to ochota. Jednak nie dzierży w ręku żadnej władzy. Natomiast kiedy na horyzoncie pojawi się opiekun i zacznie wydzielać dziecku ciastka jedynie w porze deseru, to właśnie on stanie się panem, ponieważ posiądzie większą władzę nad zasobem niż dziecko.

Władzę zawsze zdobywają jednostki, które są nią obdarzane przez innych. Charakteryzują się tym, że są zauważalne, aktywnie działające i wyłaniające się na tle grupy. Ponadto są uznawane za kompetentne i merytoryczne, co z pewnością przyczyni się do osiągnięcia założonych przez grupę celów oraz do pomnożenia posiadanych przez nią zasobów.

Liderów postrzegamy jako uczciwych i sprawiedliwych oraz szczególnie dbających o swoich podwładnych.

Patrząc oczami osób podporządkowanych, wydaje się, że można wyłonić cechy charakteryzujące przywódców, bądź predestynujące osobę do zostania przywódcą. Rzeczywistość jednak nie jest tak klarowna.

W XX wieku popularna była teoria wielkiego człowieka, znana także pod nazwą urodzeni przywódcy lub teorii wybitnej jednostki, zakłada istnienie pewnej konfiguracji cech osobowości, odpowiadającej za umiejętność bycia dobrym liderem, niezależnie od sytuacji, w której się działa. W myśl poglądu – przywódcy się rodzą, a nie zostają na nich wykreowani (Aronson, Wilson i Akert, 1994).

Przez lata prowadzono badania nad osobowością przywódców w organizacjach rządowych, biznesowych i innych instytucjach, aby odnaleźć ich wspólne cechy. Jednakże wyciągnięte wnioski dowodziły o niekonsekwentnym, a co za tym idzie słabym związku cech osobowości z zajmowaną pozycją zwierzchnika.

Badano przede wszystkim pod uwagę: inteligencję, męskość (dzisiaj: sprawczość), towarzyskość, dominację, odpowiedzialność i motywację osiągnięć. Brano pod uwagę przystosowanie, skłonność do ryzyka, poczucie kontroli i samoocenę. Analizowano cechy Wielkiej Piątki – pięcioczynnikowego modelu osobowości Paula Costy i Roberta McCrae (1989), składającego się z ekstrawersji, odnoszącej się m.in. do jakości i ilości kontaktów społecznych, neurotyzmu, obrazującego przystosowanie i niezrównoważenie emocjonalne, ugodowości, sumienności i otwartości na doświadczenie. Badano także poza osobowościowe czynniki, w tym płeć i wzrost osoby pełniącej funkcję kierowniczą oraz wielkość posiadanej rodziny. Do dziś powszechnie przyjmuje się pogląd, że tylko w niewielkim stopniu konstrukty osobowości przyczyniają się do zdobywania i skutecznego wypełniania roli lidera.

Dopiero po przeprowadzeniu wielu badań i analiz Lord de Vader i Alliger (1986) sporządzili łączną metaanalizę danych uwzględnianych przez wcześniejszych badaczy. Stwierdzili, że z obejmowaniem funkcji przywódcy z całą pewnością wiąże się inteligencja, cechy wchodzące w skład stereotypu męskości (sprawczość, aktywność, zaradność, zdecydowanie, przedsiębiorczość) oraz ekstrawersja i prawidłowe przystosowanie, czyli niewystępowanie zaburzeń zachowania. Następnie dokonano metaanalizy (Judge i in., 2002, Judge, Colbert i Ilies, 2004; za: Wojciszke, 2001) badań z udziałem dziesiątków tysięcy pracowników z różnych organizacji, które potwierdziły istotną rolę osobowości w zdobywaniu pozycji przywódcy.

Według tych badań najważniejszymi cechami twojej osobowości, jako lidera, okazują się te, wchodzące w skład wspomnianej Wielkiej Piątki. Zgodnie z badaniami największe znaczenie odgrywa ekstrawersja. W przypadku osób obejmujących stanowiska kierownicze, aż 67% stanowią ekstrawertycy w stosunku do 33% ekstrawertyków wśród pracowników niższego szczebla.

Najmniej korzystną cechą, z perspektywy lidera, jest neurotyzm, który hamuje zdobywanie władzy.

Wartym podkreślenia atrybutem osobowości jest dominacja. Jeżeli zachowujesz się w sposób dominujący, postrzegany będziesz przez innych jako osoba kompetentna i dobrze przystosowana społecznie oraz umiejąca chętnie i skutecznie wywiązywać się z powierzonych zadań. Obraz ciebie może nawet odbiegać od rzeczywistego poziomu twoich zdolności. Nie ma to jednak większego znaczenia, ponieważ liczy się wrażenie wywarte na innych członkach grupy oraz zewnętrznych obserwatorach.

Na szczęście nie poszczególna cecha przesądza o tym, że staniesz się dobrym liderem. Indywidualne cechy w przeważającym stopniu wyjaśniają zdobywanie pozycji przywódcy, jednak nie można wyłonić konkretnej, która w pojedynkę przesądzi kto może zostać liderem.

Sytuacja wygląda inaczej jeżeli posiadasz konfigurację poprzednio wymienionych cech w dużym nasileniu. Wówczas szansa, że obejmiesz funkcję lidera, jest spora. Ponadto, te same cechy, które sprzyjają osiągnięciu pozycji rządzącego, decydują także o efektywnym pełnieniu tej roli (Wojciszke, 2001).

Jeżeli chce się ocenić, kto sprawdzi się jako najlepszy lider, należy wziąć pod uwagę zarówno jego osobowość, jak i naturę sytuacji, w której się znajduje. Z pomocą przychodzi zależnościowa teoria przywództwa Freda Fiedlera (1967, 1968). Zakłada ona, że istnieją dwa typy przywódców: zorientowani na zadanie i zorientowani na stosunki międzyludzkie.

Pierwszy z nich koncentruje się przede wszystkim na prawidłowym wykonaniu zadania. Natomiast drugi więcej uwagi poświęca relacjom między pracownikami i ich emocjonalnym potrzebom. Biorąc pod uwagę wszystkie za i przeciw, szukając idealnego lidera, należy zastanowić się nad charakterem prowadzonej działalności oraz ustalić najważniejsze priorytety dla danej organizacji. Warto udzielić odpowiedzi na pytanie, czy ważniejsze jest szybkie wykonanie zadania, czy zwrócenie uwagi na panującą w firmie atmosferę, by pracownicy efektywnie wypełniali swoje obowiązki.

Przywódcy zorientowani na zadanie są najbardziej efektywni w sytuacjach, które cechują się bardzo wysoką lub bardzo niską kontrolą. Szefowie zorientowani na stosunki międzyludzkie najlepiej sprawdzają się w sytuacjach o średnim stopniu kontroli. Oznacza to, że w środowisku pracy, w którym panuje bardzo luźna i nieformalna atmosfera (kontrola jest bardzo niska) przywódca zorientowany na zadanie jest najlepszy w przejmowaniu kierownictwa i narzucaniu porządku chaotycznemu, niezdefiniowanemu środowisku pracy. Jeżeli w takim przypadku władzę objęłaby osoba zorientowana na stosunki międzyludzkie, jej działania sprawiłyby, że pracownicy czuliby się dobrze, ale praca zostałaby zepchnięta na dalszy plan.

Badania dowodzą, że władza nie zmieni cię w diametralny sposób, a jedynie wydobędzie z ciebie to, co tkwiło w tobie wcześniej.

Cechy osobowości determinują tylko część wszystkich zachowań, natomiast za resztę odpowiedzialna jest sytuacja, w której się znajdziesz. Posiadanie władzy wywiera znaczny wpływ na to, jak się czujesz, myślisz i działasz. Przy zdobywaniu władzy, kluczowe znaczenie ma motywacja. Im jest wyższa, tym silniejsze jest dążenie do zajęcia stanowiska kierowniczego. W objęciu pozycji lidera duże znaczenie odgrywa komplementarność pozycji władzy. Nie mogą istnieć poddani bez władcy, a co za tym idzie, dwie strony relacji wzajemnie się definiują. Większa kontrola osoby zarządzającej jest dopełniana przez mniejszą kontrolę osób podporządkowanych. Działania jednej i drugiej strony przyczyniają się do samowzmocnienia pozycji lidera.

Osoby obdarzone władzą nakazują, a osoby podporządkowane te nakazy spełniają (Wojciszke, 2001). To sytuacja wymusza na człowieku dane zachowanie. Wiąże się to z wchodzeniem w odpowiednią rolę, której wymaga od nas społeczeństwo. Dzięki wrodzonej elastyczności i dążeniu do prawidłowego wypełniania powierzonej roli każda osoba może stale doskonalić się w danej dziedzinie, w tym w zarządzaniu innymi ludźmi. Jednak ze względu na specyficzną konstrukcję osobowości nie każda osoba będzie aspirowała do tego, aby kiedykolwiek objąć stanowisko kierownicze…

Bibliografia: